Pobierz partyturę (tylko dla celów dydaktycznych)
Redakcja:
- Filharmonia Śląska im. H.M. Góreckiego – wydawca i producent
- Maciej Tomasiewicz – redakcja, sporządzenie wersji elektronicznej partytury, głosów, wyciągu fortepianowego i komentarza krytycznego
- Szymon Bywalec – redakcja, korekta wydawnicza
- Tomasz Olszewski – opracowanie okładki, koncepcja graficzna
Niniejsza publikacja Magnificatu Bolesława Szabelskiego jest premierową redakcją tego dzieła. To również pierwsze tego rodzaju wydawnictwo nutowe zrealizowane przez Filharmonię Śląską im. Henryka Mikołaja Góreckiego w Katowicach, a dofinansowane w ramach programu Muzyczny ślad, realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca.
Fundamentalną wiedzę na temat Magnificatu Szabelskiego odnajdziemy w pracach profesora Leona Markiewicza – biografa kompozytora (zob. L. Markiewicz, Bolesław Szabelski. Życie i twórczość, PWM, Kraków 1995 oraz L. Markiewicz, Bolesław Szabelski (1896-1979), Wydział Kultury Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, Katowice 1991). Dzięki wymienionym publikacjom wiemy, że utwór powstawał w latach 1938-1942, choć w jednym ze źródeł wspominany jest rok 1937, jako określający rozpoczęcie pracy nad partyturą. W przekazie ustnym kompozytor potwierdzał fakt tworzenia tego dzieła podczas okupacji, którą spędził głównie w Sadownem oraz na froncie wschodnim, walcząc w szeregach Armii Krajowej. Z kolei w kronikach chóru mieszanego Ogniwo odnajdziemy informację, iż Magnificat został dwukrotnie wykonany z udziałem tego zespołu wokalnego w 1947 roku[1].
Mając do dyspozycji dwa zachowane manuskrypty omawianego dzieła[2], można przyjąć trzy wersje wydarzeń dotyczących wspomnianych wykonań. Pierwsza z nich zakłada, że opisywane realizacje dotyczyły nie Magnificatu, ale II Symfonii „Podlaskiej”. Z kronik Ogniwa oraz materiałów Filharmonii Śląskiej wiemy, że w 1947 roku, po raz drugi w historii została zaprezentowana właśnie II Symfonia „Podlaska”, z udziałem wspomnianego chóru, który w tamtym czasie prowadził i przygotowywał do wykonania tej kompozycji sam Szabelski. Druga możliwa wersja wydarzeń wyklucza wykonanie Magnificatu z udziałem orkiestry (stąd możliwy brak adnotacji w kronikach Ogniwa), za czym przemawia szkicowy charakter partytury zachowanej w Bibliotece Narodowej. Jeśli mogło dojść do wykonania to raczej z udziałem chóru i organów, o czym świadczy rodzaj zapisu w tzw. wyciągu, uznawanym w w/w źródłach za wyciąg fortepianowy. Szabelski, jako doświadczony organista i dyrygent chóralny, mógł wykonywać partię organów od kontuaru, a w miejscach tego wymagających – dyrygować fragmentami chóralnymi, za czym przemawia skromnie zarysowana partia instrumentu w wyciągu. Trzecia wersja wydarzeń zakłada, że jeśli Magnificat był wykonany, to zostały wykorzystane nieodnalezione do dzisiaj materiały nutowe, ponieważ manuskrypty znajdujące się w Bibliotece Narodowej w podobnej mierze się uzupełniają (np. zakończenie utworu), co wykluczają (zob. pierwszy incipit sopranu solo), a w kilku miejscach zupełnie nie rozwiązują napotkanych problemów redakcyjnych (np. podpisania tekstu kilku wersetów Magnificatu).
Pierwszej rekonstrukcji dzieła Szabelskiego podjęła się studentka Leona Markiewicza, Gabriela Jokel-Radko (zob. G. Jokel-Radko, Niekompletne utwory Bolesława Szabelskiego. Próba rekonstrukcji i analizy, Akademia Muzyczna w Katowicach, Katowice 1981), lecz o ile zredagowana przez nią organowa Passacaglia i Fuga jest pracą w pełni satysfakcjonującą, o tyle Magnificat jest raczej nieudaną próbą przepisania bardzo nieczytelnego rękopisu, bez głębszej analizy harmonicznej oraz znajomości skrótowego pisania niektórych partii przez Szabelskiego. Jak dotąd, opracowanie Jokel-Radko mogło mieć jedynie charakter poglądowy, co wykorzystał między innymi Tomasz Kienik w swojej imponującej publikacji (zob. Tomasz M. Kienik, Magnificat. Od biblijnego tekstu do polskiej kompozycji muzycznej XX i początku XXI wieku, Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu, Wrocław 2019).
Niniejsze wydawnictwo jest możliwie najdokładniejszym odwzorowaniem rękopisu partytury z uzupełnieniami – gdzie tylko było to potrzebne i możliwe – wyciągu organowego. Wykonawców oraz badaczy tematu odsyłam do komentarza krytycznego, zawartego na końcu publikacji, gdzie znajduje się dokładny opis wątpliwych miejsc oraz wybranych wersji. Zakres prac edytorskich obejmował nie tylko przepisanie tekstu nutowego, lecz przede wszystkim rozwinięcie pomysłów instrumentacyjnych zapisanych skrótowo przez kompozytora, a także uzupełnienie oznaczeń agogicznych, artykulacyjnych i dynamicznych, których Szabelski niemal zupełnie nie wpisał. Wszystkie oznaczenia pochodzące od autora niniejszej przedmowy zostały umieszczone w nawiasach kwadratowych, natomiast uzupełnienia instrumentacyjne zapisano w systemach pięciolinii mniejszą czcionką, tak aby umożliwić przyszłym wykonawcom wybór między bezwzględną realizacją tekstu Szabelskiego, a niniejszym opracowaniem. Identyczne oznaczenia zostały również zastosowane w głosach orkiestrowych oraz wyciągu fortepianowym, przygotowanym dla chóru oraz solistki.
Składam największe podziękowania córce kompozytora, Marii Szabelskiej-Wielińskiej, bez której nie byłoby możliwe wykorzystanie rękopisów, ale przede wszystkim nie udałoby się doprowadzić do publikacji Magnificatu. Słowa ogromnego uznania kieruję do profesora Szymona Bywalca, za nieocenioną pomoc zarówno przy redakcji partytury, jak i rozwianie wszelkich wątpliwości natury merytorycznej wynikających z niezgodności obu rękopisów. Dyrektorowi Filharmonii Śląskiej, Adamowi Wesołowskiemu dziękuję za przychylność i umożliwienie publikacji tego wydawnictwa w Instytucji, której patron był najwybitniejszym uczniem Bolesława Szabelskiego. Beacie Gaczek-Żarskiej dziękuję za ogromny wkład w realizację i koordynację projektu, we współpracy z Narodowym Instytutem Muzyki i Tańca.
Maciej Tomasiewicz
[1] Niestety nie ma żadnych informacji precyzujących udział orkiestry, solistki oraz dokładnej daty i miejsca wykonania. Jak dotąd nie odnaleziono również głosów orkiestrowych i chóralnych tego utworu. W okresie przedwojennym głosy orkiestrowe rozpisywał własnoręcznie sam Szabelski, co możemy stwierdzić
na przykładzie zachowanych rękopiśmiennych partii Etiudy czy II Symfonii „Podlaskiej”.
[2] Partytura oraz wyciąg fortepianowy (lub organowy) znajdują się w Bibliotece Narodowej w Warszawie, gdzie zostały złożone w 1982 roku przez wdowę po kompozytorze – Irenę Szabelską.
Dofinansowano za środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących
z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu „Muzyczny ślad”,
realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca
